De democratie wordt bedreigd, maar van welke kant komt het gevaar?
'Weldenkende' bovenlaag vreest gewone man
De democratie is in gevaar, zo beweert de status quo die zich kapot is geschrokken van de ‘ruk naar rechts’. Ze betitelen dit graag als ‘perfide populisme’ waarmee de elite zich ontslaat van de plicht tot zelfonderzoek. Zij zijn immers de baas, de nieuwe adel. Maar wat de nieuwe adel wil, is niet wat de gewone man wil. Daarom zijn ze zo bang voor de gewone man dat ze het liefst een cordon sanitaire instellen om Wilders en zijn miljoenen kiezers buiten de deur te houden. Van welke kant komt dan het gevaar voor de democratie? Een column van Paul Verburgt.
We leven in een tijd van grote woorden. Een mens is niet meer boos, maar razend. Je bent niet meer moe, maar uitgeput. Iets is niet verkeerd, maar onvoorstelbaar fout. De Caps Lock-toets is altijd ingedrukt, maar het went. Of beter: het stompt af. Als iets niet minstens mensonterend of genocidaal is, reageer ik al niet meer. Dus toen ik vernam dat de democratie in gevaar zou zijn, werd ik niet overvallen door paniek, maar juist door grote rust: niets aan de hand.
Tot ik las van wie deze woorden afkomstig waren: Joop van den Berg, emeritus-hoogleraar parlementaire geschiedenis, een man van grote wijsheid en eruditie, met een indrukwekkende loopbaan achter de rug in journalistiek, bestuur, politiek en wetenschap, die boekenkasten heeft volgeschreven en dat nog steeds doet.
Die negeer je niet straffeloos, te meer niet omdat ik lang geleden een scriptie bij hem schreef over Boer Koekoek, de sterke man van de weinig democratische Boerenpartij, een voorteken naar nu blijkt. En dus las ik zijn artikel.
Ik vat samen in mijn eigen woorden. Democratie komt in de wereld weinig voor en waar die voorkomt, staat die nu onder grote druk. Zie de opkomst van sterke mannen als Orban en Trump. Gaat Nederland ook die kant op? Dat zou zomaar kunnen gebeuren. Een geïsoleerde premier, een incompetent vechtkabinet en een autocraat als Wilders waarop 2,5 miljoen mensen hebben gestemd. En breder: de versplintering van de politiek en de hang naar een sterke man onder tal van kiezers, met name van conservatieve huizen.
Het gedoe in Kamer en kabinet is inderdaad om ‘razend’ van te worden, maar is de democratie daardoor in gevaar?
Eerst maar eens het goede nieuws. In januari 2024 – de formatie werd ernstig bemoeilijkt door een scherpe discussie over het rechtsstatelijke gehalte van de PVV – publiceerde het SCP een zogeheten kennisnotitie, getiteld Burgers over democratie en rechtsstaat. Daaruit bleek dat er nog steeds massale steun is voor de democratie als bestuursvorm. Slechts 5% van de bevolking vindt democratie niet (zo) belangrijk. De peildatum was 2021/22, maar op wat schommelingen na is een bestendige lijn te zien. Niet direct een signaal dat de boel gevaar loopt.
Hoe mooi mensen het principe ook vinden, het komt er natuurlijk op aan op hoe democratie in de praktijk werkt en wat ze voor de mensen concreet betekent. En dat is het slechte nieuws. Het vertrouwen van burgers in de politiek is de laatste jaren ronduit bedonderd. Rutte III en IV verbraken record op record, totdat zelfs nog geen 20% fiducie in deze clubs bleek te hebben. Daar was ook alle reden voor en niet alleen door de toeslagenaffaire.
Wie de ‘ruk naar rechts’ van november 2023 niet had zien aankomen, had onder een steen gezeten. Je kan van de winst van Wilders en van het kabinet-Schoof van alles vinden, maar niet dat die het bewijs zijn dat de democratie in gevaar is. Integendeel, de democratie is juist bedoeld voor dit soort correcties.
De status quo is zich kapot geschrokken en doet er alles aan om Wilders en zijn kiezers zwart te maken. Het is de – zeer ondemocratische – reflex die we ook zagen toen Fortuyn de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam met een landslide won en dat kunstje bij de landelijke verkiezingen leek te gaan herhalen. Het is niet anders dan toen de PVV gedoogsteun gaf aan het eerste kabinet-Rutte. Ook toen larmoyante taferelen waar mensen bijna stikten in hun woede en tranen, eenvoudigweg omdat er een logische uitvoering werd gegeven aan de uitslag van de verkiezingen.
Door te doen alsof de revoltes van Fortuyn en Wilders geen andere oorzaak hebben dan het perfide populisme van beide heren waardoor laagopgeleide mensen worden misleid (als die al niet van nature populisten en racisten zijn), ontsloeg de elite zich van de plicht tot zelfonderzoek. Het is de verontrustende mix van betweterigheid en isolement waar de bovenlaag van onze samenleving al minstens vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw aan lijdt.
De democratie wordt bedreigd, maar van welke kant komt het gevaar?
'Weldenkende' bovenlaag vreest gewone man
De democratie is in gevaar, zo beweert de status quo die zich kapot is geschrokken van de ‘ruk naar rechts’. Ze betitelen dit graag als ‘perfide populisme’ waarmee de elite zich ontslaat van de plicht tot zelfonderzoek. Zij zijn immers de baas, de nieuwe adel. Maar wat de nieuwe adel wil, is niet wat de gewone man wil. Daarom zijn ze zo bang voor de gewone man dat ze het liefst een cordon sanitaire instellen om Wilders en zijn miljoenen kiezers buiten de deur te houden. Van welke kant komt dan het gevaar voor de democratie? Een column van Paul Verburgt.
We leven in een tijd van grote woorden. Een mens is niet meer boos, maar razend. Je bent niet meer moe, maar uitgeput. Iets is niet verkeerd, maar onvoorstelbaar fout. De Caps Lock-toets is altijd ingedrukt, maar het went. Of beter: het stompt af. Als iets niet minstens mensonterend of genocidaal is, reageer ik al niet meer. Dus toen ik vernam dat de democratie in gevaar zou zijn, werd ik niet overvallen door paniek, maar juist door grote rust: niets aan de hand.
Tot ik las van wie deze woorden afkomstig waren: Joop van den Berg, emeritus-hoogleraar parlementaire geschiedenis, een man van grote wijsheid en eruditie, met een indrukwekkende loopbaan achter de rug in journalistiek, bestuur, politiek en wetenschap, die boekenkasten heeft volgeschreven en dat nog steeds doet.
Die negeer je niet straffeloos, te meer niet omdat ik lang geleden een scriptie bij hem schreef over Boer Koekoek, de sterke man van de weinig democratische Boerenpartij, een voorteken naar nu blijkt. En dus las ik zijn artikel.
Ik vat samen in mijn eigen woorden. Democratie komt in de wereld weinig voor en waar die voorkomt, staat die nu onder grote druk. Zie de opkomst van sterke mannen als Orban en Trump. Gaat Nederland ook die kant op? Dat zou zomaar kunnen gebeuren. Een geïsoleerde premier, een incompetent vechtkabinet en een autocraat als Wilders waarop 2,5 miljoen mensen hebben gestemd. En breder: de versplintering van de politiek en de hang naar een sterke man onder tal van kiezers, met name van conservatieve huizen.
Het gedoe in Kamer en kabinet is inderdaad om ‘razend’ van te worden, maar is de democratie daardoor in gevaar?
Eerst maar eens het goede nieuws. In januari 2024 – de formatie werd ernstig bemoeilijkt door een scherpe discussie over het rechtsstatelijke gehalte van de PVV – publiceerde het SCP een zogeheten kennisnotitie, getiteld Burgers over democratie en rechtsstaat. Daaruit bleek dat er nog steeds massale steun is voor de democratie als bestuursvorm. Slechts 5% van de bevolking vindt democratie niet (zo) belangrijk. De peildatum was 2021/22, maar op wat schommelingen na is een bestendige lijn te zien. Niet direct een signaal dat de boel gevaar loopt.
Hoe mooi mensen het principe ook vinden, het komt er natuurlijk op aan op hoe democratie in de praktijk werkt en wat ze voor de mensen concreet betekent. En dat is het slechte nieuws. Het vertrouwen van burgers in de politiek is de laatste jaren ronduit bedonderd. Rutte III en IV verbraken record op record, totdat zelfs nog geen 20% fiducie in deze clubs bleek te hebben. Daar was ook alle reden voor en niet alleen door de toeslagenaffaire.
Wie de ‘ruk naar rechts’ van november 2023 niet had zien aankomen, had onder een steen gezeten. Je kan van de winst van Wilders en van het kabinet-Schoof van alles vinden, maar niet dat die het bewijs zijn dat de democratie in gevaar is. Integendeel, de democratie is juist bedoeld voor dit soort correcties.
De status quo is zich kapot geschrokken en doet er alles aan om Wilders en zijn kiezers zwart te maken. Het is de – zeer ondemocratische – reflex die we ook zagen toen Fortuyn de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam met een landslide won en dat kunstje bij de landelijke verkiezingen leek te gaan herhalen. Het is niet anders dan toen de PVV gedoogsteun gaf aan het eerste kabinet-Rutte. Ook toen larmoyante taferelen waar mensen bijna stikten in hun woede en tranen, eenvoudigweg omdat er een logische uitvoering werd gegeven aan de uitslag van de verkiezingen.
Door te doen alsof de revoltes van Fortuyn en Wilders geen andere oorzaak hebben dan het perfide populisme van beide heren waardoor laagopgeleide mensen worden misleid (als die al niet van nature populisten en racisten zijn), ontsloeg de elite zich van de plicht tot zelfonderzoek. Het is de verontrustende mix van betweterigheid en isolement waar de bovenlaag van onze samenleving al minstens vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw aan lijdt.
English
Dutch
